PSİKO-MOTOR GELİŞİM
Çocuğun gelişiminde önemli bir yer tutan psiko-motor gelişim, yaşam boy devam eden bir süreçtir. Bu ünitede psiko-motor gelişimin tanımı ve önemi, psiko-motor gelişimle ilgili öğeler, 0-12 yaş çocuklarında psiko-motor gelişim aşamaları, psiko-motor gelişimde bireysel farklılıklar ve önemi, psiko motor gelişimin diğer gelişim alanlarıyla ilişkisi konulan ele alınmıştır.
Tanımı ve Önemi
Çocuk organizmasını, yetişkinden ayıran en önemli özellik, sürekli büyüme, gelişme ve değişme süreci içinde olmasıdır. Bu değişim süreci içerisinde çocuğun gelişimi, görünür ve görünmez büyümeyi içerir. Görünür büyüme, bedenin boyutlarında, biçiminde ve oranındaki değişmedir. Görünmez büyüme ise iç organlarda meydana gelen değişmedir. İşte bu görünür gelişimlerden bir tanesi motor gelişimdir.
Motor kelimesi tek başına "hareket" anlamına gelir. Yetişkinler gibi çocuğun da hareket etmeye ihtiyacı vardır. Çocuk doğduğu günden itibaren bu ihtiyacını gidermek için, yattığı yerden başını kaldırma, göğsünü kaldırma, ellerini, kollarını, bacaklarını hareket ettirme, dönme, emekleme gibi davranışları kazanır. Düşünülmeden, bağımsız olarak yapılan bu ilk hareketler daha sonra vücut hareketlerine, zamanla dış uyarıcıların kontrolü ile çeşitli motor etkinliklere dönüşür. Bireyin eklem, kas ve ses tellerini amaçlı olarak kullanmasına motor hareketler denir. Çocukların motor davranışlarının gelişimi refleksler, duruşa ait hareketler, yürüme, koşma, atlama gibi beceriler şeklinde olmaktadır.
Motor gelişim, fiziksel büyüme ve gelişme ile birlikte beyin - omurilik gelişimi sonucu organizmanın isteme bağlı olarak hareketlilik kazanmasıdır. Kilo artışı, boy uzaması ve kas gelişimine, diğer bir deyişle fiziksel gelişime paralel olarak hareket ve becerilerin kazanılmasında sinir sistemi ve kasların gelişimi önemli bir yer tutar. Bu becerilerin kazanılması doğum öncesi dönemde başlar ve ömür boyu devam eder.
Psiko - Motor Yetenekler
Psiko - motor davranışların geliştirilmesi, tüm yaşam boyu sürer. Bu nedenle yüksek
öğretime devam eden öğrenciler, devam etmeyen akranlarına göre daha çok yeni beceri
kazanma ve daha önce kazandıkları becerileri geliştirme olanaklarına sahiptirler. Psikomotor
beceriler, bir işin yapılması sırasında kullanılan bilinçli zihinsel etkinliğin yönlendirdiği
koordineli kas etkinlikleridir. Örneğin el yazısı yazma, daktilo yazma, piyano çalma birer
psikomotor beceridir. Motor yetenek, vücudun bir ya da birden fazla organının katıldığı kas
hareketi ya da işlemidir. Psikomotor öğrenme, çocuğun doğumundan sonra psikomotor
yeteneklerin gelişmesine bağlı kalarak ve yaşı ilerledikçe hızlanarak devam eder. Çocuk
doğduğu anda hareket edebilecek ve bazı psikomotor davranışları yapabilecek durumdadır.
Hatta ana rahmindeyken bile bazı hareketler yaptığı, dış etkilere karşı bazı yalın tepkiler
gösterdiği bilinmektedir. Buna bakarak eğitimciler, eğitim-öğretimin doğumdan önce
başladığını söylerler. Doğumdan sonra psikomotor yetenekler hızla gelişir. Psikomotor
öğrenme, bu yeteneklerin gelişmesine bağlıdır.
Bu psikomotor yetenekler şunlardır;
KUVVET
Bütün psikomotor davranışların öğrenilmesi bir kuvvet gerektirir.Koşma,at-lama,tırmanma,yürüme hatta bir parmağın kıpırdatılması bile kuvvet ister.Bütün vücudun genel bir kuvvetinin olması gerektiği gibi gövdenin kol ve bacakların elin ve parmakların öğrenilecek psikomotor davranışları yapabilecek kuvvete sahip olması gerekir.
HAREKETE HAZIR OLMA
Vücudun etkilere karşı tepki göstermeye hazır olması gereklidir. Etki ile bu etkiye yapılan tepkinin arasında geçen zaman reaksiyon zamanıdır.Reaksiyon zamanı ne kadar kısa olursa psikomotor öğrenmede o kadar hızlı olur.Psikomotor öğrenmede genel olarak bütün vücudun tepkiye hazır olması gereklidir.Özellikle kol ve bacakların ve elin tepki yapabilecek olgunluğa ulaşması gerekir.
HIZ
Psikomotor davranışların kendine özgü bir yapılış hızı vardır.Bir davranışın gerekti-ğinden az hızda veya çok hızda yapılması halinde organizma tehlikeye girebilir. Örneğin bir makinede çalışmasını öğrenecek bir öğrencinin gereken hızda hareket edememesi onun kolunun veya hayatının tehlikeye girmesine sebep olabilir.Psikomotor öğrenmede özellikle koşun ve parmakların gereken hızı kazanması çok önemlidir.
DURGUN DIKKAT
Birçok psikomotor öğrenme bir olayın veya işin devamlı ve keskin bir şekilde dikkatli olarak izlenmesini gerektirir.Öğrenci birçok durumlarda vücudunu oynatmadan dengeli bir şekilde uzun süre durmak zorunda kalacaktır.
DINAMIK DIKKAT
Bazı davranışlar öğrencinin hareket halindeyken bir olaya dikkat et-mesini ve olaya uygun davranışlar yapmasını gerektirecektir.Örneğin voleybol oynayan bir öğrencide dinamik bir dikkatin olması gerekir.Çocukta dinamik dikkat gelişmemişse bu psikomotor öğrenmeyi yapamaz.
KOORDINASYON
Psikomotor öğrenmenin pek çoğu birden fazla organların çalışmasını gerektirir.En yalın bir davranışta bile göz el kol veya ayak gövde ile ayağın veya iki elin bir düzen içinde çalışması oldukça zordur.Öğrenilecek davranışları yapacak organları arasında yeterli koordinasyonu kuramıyorsa çocuk o davranışı öğrenemez.
ESNEKLIK
Vücudun gerektiği zaman öne yana geriye ve istenen yönlere eğilmesi yani esnek olması gereklidir.Gövdenin bacakların yeterli esnekliğe sahip olmadığı zamanlarda psikomotor davranışları öğrenmek mümkün değildir.
Psikomotor yetenekler bütünlük halinde bulunurlar.Çocuk doğduğu zaman bu psikomotor yeteneklerin ancak kendi gelişimi oranındaki yapabilir.Bu nedenle ancak kendine özgü bazı becerileri yapabilecektir.
0-12 Yaş Çocuklarında Psikomotor Gelişim Aşamaları
Psikomotor gelişim sürecinde içten ve dıştan gelen süreçlerin etkileşiminin sonucu
olarak basit reflekslerle başlayan baş, boyun ve gövde kaslarının kontrolü aşamalar şeklinde
gelişir. Benzer şekilde motor becerilerin temeli olan oturma, emekleme, yürüme, koşma,
atlama, tırmanma gibi büyük kas motor etkinlikleri ve uzanma, tutma, bırakma, fırlatma gibi
elin yönetimi ile ilgili küçük kas motor etkinlikleri de aşamalar hâlinde gelişir.
Gallahue (1982), motor gelişimini çocukluk dönemi ile sınırlayarak incelemiş ve
kuramını piramit modeli ile açıklamıştır. Bu modele göre her bir motor gelişim dönemi, bir
diğerinin üzerine kurulur. Piramidin temeli, refleksif hareketler dönemini göstermektedir. Bu
dönemi, ilkel hareketler dönemi ve temel hareketler dönemi takip eder. Piramidin tepe
noktasını spor hareketleri dönemi oluşturur.
Psiko-Motor Gelişimde Bireysel Farklılıklar ve Önemi
Çocuğun gelişimi, bireye ebeveynlerden geçen genlerin yani kalıtımın ve yaşadığı
ortamın (çevresel faktörlerin) etkisi altındadır. Tüm bireyler, kendi gelişim çizgilerinde
belirli bir sırayı izleyerek ilerleme kaydederler. Tüm gelişim dönemlerinde olduğu gibi
motor gelişiminde de dönemlere ilişkin yaş belirlemeleri yalnızca genel sınırlardır. Her
bireyin kendine özgü düşünme, hareket etme, hissetme, konuşma ve anlama biçimi vardır.
Psikomotor gelişim becerileri, genelde gözlenebilir beceriler olduğu için çocukta
gerçekleşen farklılıklar daha somut olarak fark edilir. Örneğin çocuğun geç yürümesi
ailelerde “acaba bir problem mi var?” sorusunu getirir. Oysa fiziksel bir sorun yoksa çocuk
birkaç ay geç olarak bağımsız yürüme becerisini geliştirebilir. Başlangıçta da belirtildiği
gibi psikomotor gelişimdeki farklılıklarda hem çevre hem de soya çekimin etkisi
bilinmektedir.
Psiko-Motor gelişime uygun etkinlikler
Ø Ona bakabileceği bir nesne verebilir, yüzükoyun yattığında, gözleri ve
bakışlarıyla hareketlerini takip edebilmesi için görüş alanı içinde parmaklarınızı
veya renkli objeleri, onun görüş alanı içinde oynatabilirsiniz (1. ay) .
Ø Çocuğu kucağınıza aldığınızda başını dik tutabilmesi için çıngırak ya da sesli
oyuncak sallayabilirsiniz (3. ay) .
Ø Ara sıra sesli uyaranlar vererek çocuğun değişik pozisyonlarda yatmasını
sağlayabilirsiniz (6. ay) .
Ø 10 dakikayı geçmemek koşuluyla sırtını ve yanlarını destekleyerek oturmasını
sağlayabilirsiniz. Bunu gün boyu tekrarlayabilirsiniz. Eline ve uzanabileceği
yere oynayabileceği oyuncaklar koyabilirsiniz (6. ay) .
Ø Çocuğu masaya oturtarak önüne büyük ebatta kâğıt kalem koyabilirsiniz.
Çocuğa resim yapmasını söyleyebilirsiniz. Yaptığı resimleri sözel ifadelerle
ödüllendirebilirsiniz (18. ay) .
Ø Çocuğun çekmeli oyuncaklarla oynamasına olanak sağlayabilirsiniz. Çocukla
birlikte bir kutuya ip bağlayarak bir araba hazırlayabilirsiniz. Süsleyerek
oynaması için verebilirsiniz (2 yaş) .
Ø Zıplama ve ayak ucunda yürüme faaliyetlerinin yer aldığı oyunlarla top ve
koşmaca yoluyla enerjisini harcamasını sağlayabilirsiniz (2,5 yaş) .
Ø( İhtiyar adam yürüyüşü, dalgın adam yürüyüşü, cüce yürüyüşü, robot yürüyüşü,
dev adam yürüyüşü, simitçi, balıkçı, satıcı yürüyüşleri, meyve toplama ve
devşirme, ekin ot biçme, tahta rendeleme, odun kesme ve yarma, kaz, ördek,
ayı, fil, maymun, tavşan, leylek yürüyüşü gibi çeşitli hayvan taklitlerinin yer
aldığı oyunlar psikomotor gelişimi), özellikle büyük kas gelişimini destekler.
Ø Çocuğun eline pırasa, havuç, patates gibi sebzeleri vererek bunların üzerine
keskin olmayan bir kazıcı ile şekilleri çizmesi istenir. Şekiller kazınır. Şekillerin
yer aldığı sebze kesitleri sulu boya ile istediği renkte boyanır. Beyaz bir kâğıda
bastırılır. Baskılı motiflerden çeşitli kompozisyonlar oluşturulur. Böylece
çocuğun büyük ve küçük kas gelişimi desteklenmiş olur.
